Rewoliński Teofil (1821–1899), lekarz, działacz kulturalny i społeczny, numizmatyk. Ur. w r. 1821 w Rawie Mazowieckiej, był synem Wojciecha i Magdaleny z Kotlińskich.

R. uczył się kolejno w Rawie, w Kielcach i w Radomiu, gdzie – w ciężkich warunkach materialnych – ukończył gimnazjum. W l. 1842–7 studiował jako stypendysta w Akademii Medyko-Chirurgicznej w Petersburgu, w l. 1847–59 odsługiwał stypendium rządowe w armii rosyjskiej. Początkowo był ordynatorem Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie, później w Łowiczu, w r. 1849 odbył kampanię węgierską jako lekarz przy sztabie głównym wojsk rosyjskich, po czym powrócił do Szpitala Ujazdowskiego. W r. 1852 Rada Lekarska Król. Pol. przyznała mu stopień doktora medycyny po obronie (nie ogłoszonej) pracy pt. De abscessu frigido seu lymphatico. Podczas kampanii tureckiej w r. 1853, przydzielony jako lekarz przy sztabie głównym, przebywał w Kiszyniowie, następnie w Naddunajskich Księstwach. W r. 1854 był lekarzem naczelnym szpitala wojskowego w Krajowej (Wołoszczyzna) i kolejno w Bukareszcie i Bałcie.

Zwolniony ze służby wojskowej w r. 1859, R. przyjął posadę lekarza powiatu siedleckiego. Po złożeniu w r. 1862 w Radzie Lekarskiej egzaminu służbowego, napisaniu rozpraw (nie publikowanych) pt. Topograficzna-lekarski opis Wołoszczyzny i O epidemii szkorbutu grasującej nad Dunajem w wojskach cesarsko-rosyjskich podczas kampanii r. 1855 uzyskał wymagane kwalifikacje i w r. 1863 objął posadę inspektora lekarskiego gub. augustowskiej w Suwałkach. Wystąpił wówczas z propozycją tworzenia komitetów sanitarnych we wszystkich miastach Król. Pol.; komitet taki zorganizował w Suwałkach, a w r. 1877 z jego inicjatywy powstał komitet sanitarny w Radomiu. W l. 1865–80 pracował R. jako lekarski inspektor gubernialny w Radomiu. Tu rozwinął energiczną działalność w celu poprawy stanu zdrowotnego miasta i guberni. Na jego wniosek zarządzono inspekcje domów w miastach i gminach. R. ukrócił też praktyki niedostatecznie wykształconych felczerów; postulował zmianę obowiązującej od r. 1838 instrukcji (Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Duchownych) dla felczerów, co spowodowało wydanie przez gubernatora radomskiego rozporządzenia (do czasu zmiany powyższej instrukcji) ograniczającego niedozwoloną działalność lekarską felczerów. W sprawie tej R. opublikował artykuły: Kwestia felczerska. Uporządkowanie praktyki felczerskiej w guberni radomskiej („Klinika” 1868) oraz Kwestia higieny publicznej w guberni radomskiej („Gaz. Lek.” 1871 nr 19). R. zwalczał także działalność różnego rodzaju znachorów i niezakwalifikowanych do porodów «babek», korzystał z uprawnień ustaw (nawet z sankcjami więziennymi), dlatego wielu znachorów przesiedliło się z guberni. W celu ograniczenia działalności «babek» rozpoczęto z jego inicjatywy szkolenie akuszerek. W obfitej publicystyce R-ego przeważały artykuły tyczące się organizacji służby zdrowia, choć ogłaszał również artykuły kazuistyczne z zakresu wenerologii, położnictwa, chorób zakaźnych. Należał do najbieglejszych urzędników służby zdrowia w Królestwie, co potwierdziła praca odnosząca się do rewizji ustawy o organizacji służby zdrowia w Król. Pol. (Odpowiedzi na pytania umieszczone w okólniku przez Komitet ustanowiony do rewizyi ustawy i organizacyji służby cywilno-lekarskiej w Królestwie, „Tyg. Lek.” 1863 nr 14, 15, 16, 17), za którą uzyskał nagrodę „Tygodnika Lekarskiego”.

Dn. 5 I 1869 R. wybrany został na członka-korespondenta Tow. Lekarskiego Warszawskiego w uznaniu prac ogłoszonych drukiem z zakresu medycyny sądowej i policji lekarskiej. W l. 1863–86 był członkiem Kasy wsparcia podupadłych lekarzy i przez 23 lata zajmował się zbieraniem składek od lekarzy gub. augustowskiej i radomskiej. Brał udział w zjazdach lekarzy i przyrodników polskich w Poznaniu, Krakowie i Lwowie. W r. 1871 R. projektował założenie stowarzyszenia lekarzy radomskich; odbywały się już nieoficjalne zebrania koleżeńskie naukowo-lekarskie, ale do zarejestrowania nie doszło, m. in. z powodu planowanego wyłączenia lekarzy-Żydów. Po przeniesieniu na emeryturę poświęcił się R. pracy społecznej. W październiku 1884 założył, wydawał własnym kosztem i redagował do końca 1888 r. „Gazetę Radomską”, ukazującą się dwa razy w tygodniu, pisał także w „Kłosach”, „Tygodniku Illustrowanym” i w „Wędrowcu”.

R. zajmował się także archeologią, a przede wszystkim numizmatyką. Był jednym z pierwszych badaczy polskich XIX stulecia, który zainteresował się bliżej polskimi medalikami religijnymi i patriotyczno-religijnymi. Własnym wysiłkiem utworzył zbiór medali związanych z historią Polski, znakomitych Polaków, medalików religijnych, znaków pieniężnych; miał szerokie kontakty wśród zbieraczy w kraju, a nawet w Pradze i Rzymie. Zdołał zebrać swego rodzaju unikatową kolekcję polskich medali i medalików treści religijnej. Zbiór numizmatyczny R-ego był uważany za jeden z większych w kraju. W pewnym okresie składał się on z 1 324 medali historycznych polskich, w tym 135 dotychczas nieznanych, 117 medalionów portretowych królów polskich, 324 żetonów, marek, liczmanów i znaków pieniężnych oraz 1 200 medalików religijnych. Kolekcja R-ego uległa rozproszeniu, część jej znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, niewielka część w zbiorach wrocławskiego Muzeum Sztuki Medalierskiej. Opracował dokładny opis swoich zbiorów pt. Katalog zbioru numizmatycznego obejmującego najpełniejszą kolekcję medali polskich lub z historią polską styczność mających [Radom 1877], w którym pomieścił 3 katalogi: medali historycznych, medali i żetonów znakomitych Polaków oraz zbioru medali koronacyjnych obrazów Matki Boskiej. Część dotyczącą medalików, poszerzoną, z dokładnym opisem i rycinami wydał w r. 1885 w Krakowie pt. Medale religijne odnoszące się do Kościoła Katolickiego we wszystkich krajach dawnej Polski znajdujące się w zbiorze dra med. T. Rewolińskiego (Cz. 1–2). Prace jego (drukowane bądź powielane hektografem) z zakresu medalierstwa mają do dziś wartość źródłową i są w zasadzie jedynym tego typu opracowaniem w Polsce. W bibliotece Muzeum Sztuki Medalierskiej we Wrocławiu znajduje się kilka jego prac, m. in. oryginalny rękopis pracy Medale historyczne polskie lub z dziejami Polski styczność mające od czasów panowania króla Zygmunta I Starego do końca panowania Jana III Sobieskiego (Radom 1890 t. 1–2, kart nlb. 176 i 164, liczne ilustr. medali). W Radomiu kolekcjonerzy organizowali «Wystawy Starożytności» na dochód Tow. Dobroczynności w Radomiu. Najpoważniejsze w nich były zbiory R-ego. Wystawiał zbiór autografów królów polskich, dokumentów historycznych, rzeźb, porcelanę, meble, pamiątki historyczne i oczywiście zbiory numizmatyczne. W r. 1883 w Krakowie prezentował 188 medali, na wystawie sztuki w Warszawie w r. 1889 otrzymał za pracę i za swe okazy dyplom uznania, w r. 1891 w Radomiu wystawił 212 medali. W r. 1896 posiadał w swoich zbiorach numizmatycznych dalszych ponad 200 eksponatów. Pragnął, by w Radomiu powstało Muzeum Starożytności i ta jego myśl (datująca się jeszcze z roku 1890) została zrealizowana w r. 1923. W miesiącach zimowych w l. 1890–3 wyjeżdżał do Wilna, gdzie porządkował i opisywał jeden z najbogatszych zbiorów numizmatycznych na Litwie (katalog ten pozostał w rękopisie). W r. 1897 obchodził 50-lecie dyplomu lekarskiego. Zmarł po dłuższej chorobie 19 V 1899 w Radomiu i tu został pochowany.

R. był żonaty z Adelą z Waryńskich, zmarłą przed nim; z małżeństwa tego miał córkę Julię, która w r. 1886 prowadziła antykwariat w Radomiu, i synów Władysława i Bronisława (zm. 1890).

Fot. w: Album zasłużonych lekarzy polskich, W. 1925 s. 85; – Gumowski M., Bibliografia numizmatyki polskiej, Tor. 1967; Konopka, Pol. bibliogr. lek. XIX w.; Enc. XX w.; Enc. Org.; Ilustr. Enc. Trzaski, IV 850; Podr. Enc. Powsz., W. 1900 V 490; W. Ilustr. Enc. Gutenberga, XV; Biogr. Lexikon d. hervorr. Ärzte, IV 780–1; Kośmiński, Słown. lekarzów; Znani i nieznani Ziemi Radomskiej, Radom 1980 (N. Kosiński, fot.); Informator. 50 lat Muzeum Regionalnego w Radomiu, Radom 1973 s. 59; – [Bartynowski W.] W. B., Rewoliński Teofil, „Wiad. Numizmatyczno-Archeolog.” 1899 nr 2/3 szp. 96–7 (fot.); Lekarz-numizmatyk (Dr Teofil Rewoliński), „Wędrowiec” 1898 nr 11 s. 215 (fot.); Radom. Dzieje miasta w XIX i XX w., W. 1985; Więcek A., Dzieje sztuki medalierskiej w Polsce, Kr. 1972; Wilanowski C., Zbiór medali polskich Doktora Rewolińskiego w Radomiu. Unikaty i nieznane dotąd medale w tymże zbiorze się znajdujące, „Przegl. Bibliogr.-Archeolog.” 1881 nr 4, 5, 6, 22/3; – „Biesiada Liter.” 1898 nr 35 s. 138; „Czas” 1899 nr 116; „Czasop. Lek.” R. 1: 1899 nr 6 s. 268–70 (W. Papieski); „Gaz. Lek.” T. 21: 1899 s. 550, 577–8; Kalendarz lekarski Polaka 1897 s. XI; „Kur. Warsz.” 1899 nr 139 s. 3 (K. W.); „Medycyna” T. 27: 1899 nr 23 s. 567; „Nowiny Lek.” R. 11: 1899 nr 6 s. 304; „Pam. Tow. Lek. Warsz.” 1868 z. 2 s. 113, T. 96: 1900 s. 281, 332; „Przegl. Lek.” 1899 nr 21 s. 296; „Ruch. Kalendarz encyklopedyczny na rok 1889” s. 158–9; „Tyg. Illustr.” 1899 s. 438 (fot.); „Ziarno” R. 7: 1899 nr 22 s. 516; – B. Muz. Sztuki Medalierskiej we Wr.: Kałkowski T., Przyczynek do historii zbiorów medalików religijnych Rewolińskiego i Ufniarskiego, płk. lekarzy wojskowych rosyjskich w Radomiu, Kr. 1971 (mszp.); Urząd Stanu Cywilnego w Radomiu: Akt zgonu; – Informacje Adama Więcka z Wr.

Jan W. Chojna